به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه» پس از فروپاشی شوروی سابق و بازگشت آزادی نسبی به مسلمانان و مسیحیان، نوعی اقبال چشمگیر به گشایش مساجد و کلیساها مشاهده می‌شود؛  گوئی افراد پس از 80 سال ممنوعیت قهری بار دیگر به فطرت انسانی بازگشته اند، و به معابد روی آورده اند.

حجت الاسلام علیرضا سبحانی نویسنده این نوشتار حاصل مشاهدات خود از سفر به  روسیه و بازدید از عزاداری ماه محرم در این کشور و اقبال چشمگیر همه طوائف اسلامی به ویژه شیعیان از این مراسم را این گونه بیان می کند:

معرفی روسیه و مسلمانان آن

کشور پهناور روسیه با وسعتی بالغ بر 17 میلیون متر مربع و با جمعیتی حدود 143 میلیون نفر، از کشور های پرجمعیت جهان به شمار می‌رود. البته تراکم جمعیت در مناطق غربی (مناطق اروپای) بیشتر از سایر نقاط است . پایتخت آن شهر مسکو است که در کنار رودخانه موسکوا (река Москва) رودی است در غرب کشور روسیه که از مرکز شهر مسکو می‌گذرد. مهمترین مراکز سیاسی، مذهبی، آموزشی و  ورزشی در این شهر قرار دارد.

کلان شهر مسکو جمعیتی بالغ بر 13 میلون نفر داشته و از لحاظ وسعت، تقریبا 4 برابر شهر تهران است.

مسکو داری 4 فرودگاه بزرگ و 9 ایستگاه قطار و 206 ایستگاه متروی زیر زمینی است، اکثریت مردم روسیه پیروان دین مسیحیت (ارتدکس) و جمعیت مسلمانان بین 25 الی 30 میلیون تخمین زده می‌شود.

اولین امپراتوری بزرگ روسیه توسط «پتر کبیر» یا پتر یکم (۹ ژوئن ۱۶۷۲–۸ فوریه ۱۷۲۵)، در سال 1721 م. بنیان گذاری شد که بنیادهای حکومت خود را متمایل بر جریان غرب، بنا نهاد و پایتخت روسیه را شهر سنت پترزبورگ (به روسی: Санкт-Петербург) قرار داد و لذا معماری این شهر شباهتی به معماری فرانسوی و غربی دارد.

جنگ جهانی اول و ضعف آخرین  تزار روسیه، نیکلای دوم[1] (زاده ۱۸ مه ۱۸۶۸ - مرگ ۱۷ ژوئیه ۱۹۱۸)، موجب انقلاب 1917 م. روسیه شد و اندکی بعد «لنین» قدرت را در دست گرفت و با کنار گذاشتن روحانیون مذهبی و مخالفین خود، حکومتی کمونیستی را پی ریزی کرد.

بعد از انقلاب 1917 ادیان از جمله مسیحیت و اسلام سرکوب شدند و کلیساها و مساجد نوعا یا تخریب شدند یا به ادارات نظامی و دولتی تغییر یافتند.

اسلام بعد از فتوحاتِ گسترده مسلمانان، از طریق قفقاز (ناحیه‌ای میان دریای خزر و دریای سیاه)  و عمدتاً  تاتارستان به روسیه وارد شد و  گرایش به اسلام بعد از مسیحیت در این کشور در مرتبه دوم قرار دارد.

 

فرارسیدن محرم

امسال «همایش فعالان مذهبی در سراسر روسیه» توسط  مرکز اسلامی در مسکو برگزار می‌شود و اینجانب بنا به دعوت ریاست مرکز، جناب حجت الاسلام و المسلمین اکبری جدّی به این اجلاس دعوت شدم و توفیق شد در این سفر از فعّالان و هیأت امنای تشکّل های مذهبی و مساجد و حسینیه‌های شیعیان بازدید به عمل آورده و پیام حضرت آیت الله العظمی سبحانی را به این همایش تقدیم کنم.

روز جمعه ساعت 9 صبح  از فرودگاه امام خمینی به مقصد مسکو حرکت کردیم، طول پرواز سه و نیم ساعت و مسیر حرکت بر فراز شهرهای قزوین، رشت، باکو و گذر از دشت های حاصل خیز رود ولگا [2] که  در نهایت  به شهر مسکو می‌رسد؛ جای جای این سرزمین زراعت و گندم کاری و .. است و تقریبا جای معطل، مشاهده نشد.

در خاطرات «مظفر الدین شاه قاجار» خواندم  وی برای سفر به اوروپا، از طریق بندرانزلی با کشتی  به بندر آستاراخان و سپس از طریق قایق از رود ولگا طی مسیر کرده و سپس با قطار به مسکو و سپس به سنت پترزبورگ و اروپا رفته است.

هواپیما  با 3/2 ظرفیت حرکت میکرد و از حدودو 40 نفر از طلاب آذربایجانی مقیم قم نیز با ما همسفر بودند. خاطر دارم در دهه 70 دو بار در معیّت  والد به مدرسه طلاب آذربایجانی که در بلوار امین مقابل صدا و سیما بود سرزدیم و شاهد بودم چگونه بعد از فروپاشی شوروی، سیل مشتاقان و علاقمندان به تحصیل علوم اسلامی، در سنین مختلف، به قم آمده بودند و دروس حوزوی را خوانده و اکنون بحمد الله هریک سفیر  حوزه و مبلغ مکتب عاشورایی شده اند.

ساعت 11 به وقت محلی وارد فرودگاه بین‌المللی ونوکووا [3] ( منطقه جنوب غربی مسکو) شدیم. دمای هوا 21 درجه اعلام شد و معمولا ترافیک سنگین در این شهر وجود دارد لذا مسیر فرودگاه تا مرکز اسلامی حدود یک ساعت به طول انجامید.

در این سفر جناب آیت الله مجتهد شبستری دبیر مجمع جهانی اهل البیت و جناب حجت الاسلام محمد سالار معاون این مجمع، حضور داشتند و بنده افتخار همراهی با این عزیزان را داشتم.

در طول مسیر با جناب دکتر مستأجران از دانشجویان ایرانی که به تازگی فارغ التحصیل شده است، همراه شدیم که توضیحات زیر را پیرامون اوضاع کلی روسیه مطرح کرد:

 

* مردم از رئیس جمهور ( آقای پوتین که چهارمین رئیس جمهور روسیه بعد از فروپاشی است) رضایت دارند، اگر چه نرخ برابری ارز ملی روسیه (روبل) در مقایسه با دلار آمریکا تقریبا 50% تنزّل داشته است، ولی اقتصاد قوی و فعال روسیه اجازه نداده است که تکانه‌های تحریم بر کشتی اقتصاد این کشور چندان اثرگذار باشد و شیب تورم بسیار ملایم است.

* دولت و حاکمیت به کلیسای ارتدکس بسیار توجه داشته و کلیساهای متعدد و  جدیدی در سطح شهر ساخته شده است.

* در عین اینکه روسیه یکی از پرجمعیت ترین کشورها محسوب می‌شود ولی به ازدواج جوانان و تکثیر اولاد و خانواده بسیار اهمیت داده شده است و مشوّق های خوبی دارند و ما در شهر کودکان بسیاری را در کنار والدین می‌دیدیم و این نشان از تأثیر مثبت تبلیغات بوده است.

* روزی به عنوان خانواده اعلام شده و تعطیل رسمی است

* توجه به بازنشستگان و خدمات درمانی و بهداشتی به شهروندان روسی از دیگر ممیزات این دولت است.

امروز 871 سال تاسیس شهر مسکو است و انتخاب شهردار نیز در همین روز است،  شهر را آذین بسته اند،  امشب  آتش بازی و نورافشانی می‌شود.

شهردار مسکو در واقع رئیس جمهور شهر است و درآمد شهر و هزینه های شهر توسط او اداره می‌شود؛ به آموز پرورش بیش از گذشته توجه شده است.  به عنوان مثال حقوق یک معلم (در مسکو) دو یا چند برابر حقوق استاد دانشگاه است، چون حقوق اساتید فدرالی است ولی حقوق معلمان و پلیس، آتش نشانان و .. توسط شهرداری تعیین می‌شود.

مرکز اسلامی مسکو

این مرکز حدود 5 سالی است خریداری شده و  از بنیان بازسازی شده، خصوصیت این مرکز، وسعت و  استقلال محیطی است به گونه ای که مراسم و اجتماعات و عزاداریها مزاحمتی برای همسایگان نداشته ، چراکه در غیر این صورت پلیس ممانعت می‌کند.

مرکز در 4000 متر مربع در 4 طبقه است،  مساحت حسینیه ( طبقه اول) 720 متر مربع بوده  و در ایام سال محل تجمع مشتاقان اهل البیت، به ویژه آذری زبان ها است. فقط در مدت 2 روز -  تاسوعا و عاشورا- در  سال گذشته جمعیتی بالغ بر 15000 نفر در ساعات مختلف از صبح تا به شب به این مرکز  مراجعه کرده اند، خداوند به بانیان و زحمت کشان این مجالس اجر و ثواب بیشمار عنایت فرماید.

در ایام خاص فاطمیه و رمضان و در طول ایام سال برنامه های متنوع دعای توسل و دعای ندبه .. برگزار می‌باشد، در این مکان کلاس‌های آموزشی و اردوهای دانش آموزی برقرار بوده و دانش آموزان با مسائل شرعی و سایر امور مذهبی آشنا می‌شوند، و جود جناب حجه السلام آقای اکبری جدی در این مرکز مغتنم است. در مجموع روسیه حدود 75 طلبه  (جامعة المصطفی) و 25 طلبه خواهر (بنت  الهدی) بصورت مقیم و مستمر در فدراسیون روسیه مستقر هستند و معیشت آنها بصورت آخوندی اداره شده و وابستگی به محل خاصی ندارند، در جلسات مردمی شرکت نموده و برنامه های مذهبی شیعیان را اداره می‌کنند.

فعالیت دینی در روسیه کاملا امنیتی است و دولت نظارت دقیق بر فعالیت های مذهبی دارد و لذا گزارش کامل برنامه های مرکز ، قبلا با اطلاع اداره امنیت رسانده می‌شود و تعامل خوبی در حال حاضر وجود دارد.

جلسه همایش ساعت 9 صبح در روز شنبه 17 شهریور در سالن اجتماعات مرکز اسلامی با حضور تقریبا 150 نفر از مبلغین و فعالین مذهبی آغاز شدو بنده توفیق داشتم پیام والد محترم را به این اجلا س قرائت کنم ( در پایان این مقاله متن پیام را محضر خوانندگان تقدیم می‌شود)،

در این جلسه جناب آیت الله شبستری نیز بیاناتی داشتند و در ادامه  گزارشی از عملکرد جلسات عزاداری در سراسر روسیه و جمهوری ها بصورت ویدیو برای حضار پخش گردید و  برای ما بسیار جالب بود.

در برخی شهر ها مانند دربند ( در جمهوری داغستان ) عزاداری در سطح شهر و خیابان ها بصورت آزادانه برگزار می‌شود و در برخی شهر ها مانند سنتپترزبورگ در سالن اجتماعات 1000 نفری ، و برخی شهر ها در حسینیه ها و احیانا در  منازل و یا  برخی رستوران ها جلسات عزای حسین (ع) برگزار می‌شود.

بازدید از کلیسای ارتدکس،  عیسای منجی

این کلیسا در نزدیکی میدان سرخ و بزرگترین کلیسای ارتدکس جهان بشمار می‌رود. این کلیسا بعد از شکست ناپلئون در جنگ 1812م. از تزار روسیه، به دستور الکساندر اول در مسکو ساخته شد. این کلیسا در زمان کمونیست‌ها (1931م) ویران شد و  مدتی تبدیل به استخر شد، ولی بعد از فروپاشی شوروی به کمک شهرداری و کمک های مردمی مجددا طبق بنای قدیم ساخته شده است.

موزه جنگ

موزه جنگ در پارک پیروزی در مساحتی بسیار وسیع و در 4 طبقه ساخته شده است، در این موزه نقشه‌ها، لباسهای سربازان روس ، نامه‌هایشان، تجهیزات به غنیمت گرفته شده در تمام جنگهای شوروی به نمایش آمده است، واقعا از هیچ، کلی مطلب به نمایش گذاشته شده است، موزه حالت نرم افزاری است تا سخت افزاری، بطور نمونه در یک تالار بزرگ نقاشی و  ماکت یک خیابان را به معرض نمایش گذاشته اند، یا در یک سالن بزگ اسامی فرماندهان جبهه‌ها  را روی دیوار به نمایش گذاشته شده است.

در یک بخش لباس سرباز طالبان که در جنگ شوروی با افغانستان به غنیمت گرفته شده است همراه سجاده نمازش و یک قرآن به نمایش آمده است.

اگرچه پیروزی در جنگ جهانی دوم در زمان کمونیست ها اتفاق افتاده است، مع الوصف مردم روسیه به این پیروزی به عنوان رخداد ملی یاد میکنند و مورد احترام آحاد مردم روسیه است

در یکی از محور های جنگ در سنتپترزبوزگ حدود 5/2 میلیون نفر در اثر قحطی و گرسنگی جان سپردند و بسیار تصاویر تاثیر گذاری در این موزه با اشکال مختلف هنری به نمایش درآمده است.

بازدید از مرکز مطالعات اسلامی

 صبح روز دوشنبه بازدیدی از مرکز مطالعات اسلامی داشتیم، این مرکز در سال 1386  به ثبت رسیده و انشاراتی بنام "صدرا" تحت همین مجموعه فعالیت های این بنیاد را منتشر می‌کند. مدیریت  این بنیاد، حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر حمید هادوی است که تحصیلات اکادمیک را در مسکو داشته  و بحمدالله موفق بوده‌اند .

تا کنون حدود 300 کتاب به زبان روسی ترجمه کرده اند؛  مخاطبین این کتابها نخبگان روسیه و روس‌زبان هاست. مترجمین این کتاب ها روس هستند و تسلط کافی به زبان های مختلف عربی، فارسی، فرانسه ..داشته و حتی برخی آثار آنها در بخش حوزه دین بعنوان کتاب سال روسیه معرفی شده است.

در نمایشگاه های جمهوری‌های مختلف و برخی کشور های آشنا  به زبان روس  مانند تاجیکستان .. حضور  دارند. این مرکز در روسیه به ثبت رسیده و لذا فعالیت آنها کاملا رسمی و مورد تایید است.

فعالیت در فضای مجازی، برگزاری میز گردهای ویدئویی در مسائل مورد علاقه نخبگان روس ، مانند فلسفه، عرفان اسلامی .. ایجاد سایت تخصصی قرآن و سایت در موضوع  خانواده از دیگر فعالیت های این مرکز است.

باز دید از رایزنی جمهوری اسلامی

ظهر همان روز به دیدار رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران ، جناب آقای سلیمانی رفتیم، اخیرا هفته فرهنگی ایران و روسیه در مسکو برگزار شده بود و از استقبال فوق العاده روس ها گزارشی می‌دادند.

در یکی از برنامه ها سالن 1000 نفری را برای برنامه ای تنظیم کرده بودند که سالن مملو از جمعیت بوده و این گویای این است که  اشتراک در حوزه‌های فرهنگی و همسوئی در مسائل سیاسی و قشر تحصیل‌کرده روسیه، ظرفیت بسیار جدید و مناسبی است برای معرفی فرهنگ اسلامی ایرانی.

سفر به سن پترزبورگ

صبح روز سه شنبه ساعت 5:40 دقیقه با قطار سریع السیر عازم سن پترزبورگ شدیم.

این شهر در کنار رود نِوا  واقع شده که یکی از پرآب ترین و طولانی ترین رودخانه های اوروپا است که به خلیج فنلاند متصل می‌شود. این شهر با نظارت پتر کبیر در سال 1703 م. ساخته شد و به جهت تمایلات پتر کبیر با غرب، این شهر ( حدود  200 سال)  پایتخت روسیه بوده ولی بعد از  سقوط حاکمیت تزار ها  نام آن را « لنینگراد»  گذاشتند. این شهر به جهت مقاومت سرسختانه در مقابل آلمان‌ها جایگاه ویژه ای در تاریخ  روسیه  دارد.  اکنون این شهر بنام قبلی خود بازگشته و بعنوان پایتخت فرهنگی روسیه یاد می‌شود.

 این شهر زمستان های سردی داشته و رودخانه نوا که محل عبور کشتی‌های است منجمد می‌شود. جمعیت آن حدو 5 میلیون نفر است و پرجمعیت ترین شهر شمالی جهان بشمار می‌رود.  زمستان ها، طول مدت روز حدود 5 الی 6 ساعت است و در تابستان  تقریبا شب ها هوا روشن است و  شب های این شهر به «شب های سفید» مشهور است.

 تعداد آذری ها در این شهر حدود 1 میلیون نفر تخمین زده می شود و  لذا در نقاط مختلف شهر محفل های مذهبی ایجاد می‌شود.

حجت الاسلام رُفعت محمد اف مرکز اهل البیت را در این شهر اداره می‌کند؛  حدود 120 متر مربع است و بسیار مرتب و آراسته است. ایشان از فارغ التحصیلان جامعة المصطفی است و به همراه همسرشان که از محصلین مرکز بنت الهدی است ،  پنج سالی است که مقیم این دیار شده اند. این مرکز  در نوبت ظهر (برای خواهران) و شبها (برای برادران) مجالس وعظ و روضه  داشته و ما هم موفق شدیم یک شب در جلسه برادران آذری، شرکت کنیم .

 بعد از نماز مغرب عشا بنده ضمن ابلاغ سلام والد محترم، دقایقی را مصدع شدم، البته به زبان آذری،  سپس آیت الله شبستری نیز سخنرانی فرمودند، در آخر جلسه نیز مداح به زبان آذری به نوحه و سینه‌زنی پرداخت و انصافاً جلسه خوبی بود. شکر الله مساعیهم.

از مکان دیدنی شهر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. مسجد جامع مسلمانان که توسط یکی از مهندسان ایرانی بازسازی شده است اشاره کرد که متاسفانه اکنون در اختیار اهل سنت است.

2.موزه آرمیتاژ بعنوان که یکی از بزرگترین موزهای دنیا است و مراجعین بسیاری از اقصی نقاط دنیا داشته ولی متاسفانه بعلت ضیق وقت موفق به دیدن آثار این موزه نشدیم، گویا بخشی از موزه مربوط به آثار تمدن اسلامی و ایران باستان است.

3. کلیسای «سنت ایزاک» که اکنون بعنوان موزه محل مراجعه توریست‌ها است. ستون هایی عظیم  به قطر 2 متر و همچنین   گنبد طلائی و مرتفع آن در آسمان شهر خودنمایی می‌کند.

پس از بازگشت به مسکو شب آخر در مسجد خاتم الانبیاء - در محل اقامت دیپلمات های سفارت جمهوری اسلامی – در جمع ایرانی ها شرکت کردیم مسجد درابعاد کوچک گنجایش  200 نفر را داشته و معمولا ایرانی ها و دانشجویان ایرانی مقیم مسکو  و برخی فارس زبان ها در این برنامه ها شرکت میکنند.

با توجه به اینکه در حال حاضر 2000 دانشجوی ایرانی در روسیه مشغول تخصیل هستند  و ظرفیت سایر شیعیان مانند افغانی ها  شایسته است برنامه های منسجمی صورت پذیرد.  ولی در مجموع برنامه خوبی در آن شب ارائه شد و همه به فیض رسیدند.

***

همانطور که اشاره شد جمعیت مسلمانان روسیه بین 25 – 30 میلیون تخمین زده می‌شود که اکثر آنها در جمهوری های خود مختار مسلمان نشین هستند، مانند جمهوری  اینگوشتیا، چچن ، داغستان، باشقیرستان، تاتارستان،..که البته غالب آنها اهل سنت هستند و پیرو مذهب حنفی و شافعی میباشند. البته در برخی مناطق مانند داغستان، چچن طریقت های صوفی نیز رواج داشته است.

پیشینه تشیع در روسیه به قرارداد ترکمانچای باز می‌گردد که بخش هایی از ایران مانند داغستان، دربند، گنجه، بادکوبه،.. به روسیه پیوست، البته بخش قابل توجهی از جمعیت شیعیان، مربوط به آذری هایی است، که در سرتاسر روسیه پراکنده شده اند.

شهر دربند ، جنوبی ترین شهر ساحلی دریای خزر که بعنوان پایتخت شیعی یاد میشود در روز عاشورا عزاداری آزادانه و در کوچه ها و خیابان ها برگزار می‌شود.

اکثر ائمه جماعات روسیه از تاتارها میباشند و بزرگترین مسجد در تاتارستان در شهر قازان بنام مسجد قل شریف در آنجا بنا شده است.

 

مراکز مهم شیعه در مسکو

1. مرکز اسلامی زیر نظر حجت الاسلام و المسلمین اکبر جدی فعالیت مؤثری در انسجام سایر مراکز ایفا می‌کنند.

2. حسینیه تالشی ها در جنوب مسکو که امام جماعت آن حجه الاسلام فامیل جعفر اف است.

3. حسینیه زیر نظر حجة الاسلام موصلی نماینده حضرت آیت الله العظمی سیستانی فعالیتهایی برای آذری ها (در جنوب مسکو) و عربها دارند و البته شعبه ای  از موسسه ال البیت در مسکو محسوب می‌شود. ایشان اهل موصل است و در مدت 18 سالی که در مسکو اقامت داشته به زبان روسی و ترکی و عربی تسلط دارد. ایشان کتاب آئین وهابیت آیت الله والد را به زبان روسی ترجمه کرده اند و فرمودند دو مرتبه چاپ شده و چاپ آن نیز تمام شده است، ایشان از فعالیت وهابیت در سطح وسیع در میان اهل سنت ابراز نگرانی می‌کردند.

4. مسجد شیعیان معروف به آترادنیا، این مسجد را  یک سنی ساخته است. او برای تقریب مذاهب یک مسجد سنی و یک کلیسا و یک کنیسه نیز در این منطقه ساخته و اندیشه تقریبی دارد و نظرش جامع بین الادیان بوده است.

سازنده این مسجد اهل نیژنی نوگراد در تاتارستان است و شنیدم در کل روسیه 13 مسجد ساخته است.

مسکو شهر دانشگاهی است حدود 4000 دانشگاه بزرک و کوچک و مؤسسات علمی و پژوهشی  در این کلان  شهر  وجود داشته.

یک مورد آن دانشگاه «مسکو یونیورسیتی» یا لومونوسوف  در سال 1755 م. ساخته شده است.

صبح روز پنج شنبه در محل موسسه آل بیت محضر جناب حجت الاسلام آقای موصلی رسیدیم، روحانی باصفا و مطّلعی بود ایشان فرمودند حدود 1000 دانشجو از عراق به روسیه آمده اند و مرجع بسیاری از عراقی ها و لبنانی ها وسایر شیعیان می‌باشند و تعامل خوبی با مرکز اسلامی (منطقه شمال مسکو) دارند .

حجت الاسلام علیرضا سبحانی

والسلام

97/06/25